Bron: nl.wikipedia.org
COVID-19, dat staat voor coronavirus disease 2019, is een besmettelijke ziekte veroorzaakt door het virus SARS-CoV-2 (voorheen 2019-nCoV). Vermoedelijk is het een zoönose.

De ziekte woedt in de coronaviruspandemie vanaf 2019.

Geschiedenis

Tijdlijn van de besmetting van COVID-19.

De ziekte werd voor het eerst geïdentificeerd door medisch personeel in Wuhan, hoofdstad van de provincie Hubei in China, bij patiënten die een longontsteking ontwikkelden zonder een duidelijke oorzaak. Het was dokter Li Wenliang die op 30 december 2019 zijn collega’s waarschuwde voor een mogelijke uitbraak van deze ziekte. Door het ontbreken van immuniteit in de bevolking in combinatie met veel besmette internationale reizigers verspreidde de ziekte zich razendsnel, zodat op 11 maart 2020 de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) bekendmaakte dat er officieel sprake was van een pandemie.^[2]

Besmetting

Tussen mensen vindt ziekte-overdracht plaats doordat het veroorzakende virus zich verspreidt via vochtdruppels: door niezen en hoesten en onderlinge aanraking, en mogelijk ook via besmette oppervlakken. Besmetting via faeces is onzeker, maar bekend van de gerelateerde aandoening SARS. In de beginfase van de symptomatische periode is de virale verspreiding, en dus de besmettelijkheid hoog. Verondersteld wordt dat patiënten tijdens de asymptomatische periode daarna niet meer besmettelijk zijn. Hoe milder de symptomen, des te minder besmettingsrisico. Een besmet persoon besmet gemiddeld 2,2 andere mensen (het reproductiegetal).^[3] De meeste besmettingen komen voor binnen het gezin, vooral bij thuisisolatie.^[4]

De incubatietijd bedraagt één tot twaalf dagen; voor de zekerheid wordt veertien dagen aangehouden. Er zijn overigens meldingen van Chinese onderzoekers van een mogelijk langere incubatietijd tot wel 24 dagen.^[5] De mediaan van het eerste optreden van ziekteverschijnselen na besmetting ligt op 5 dagen. Er zijn steeds meer aanwijzingen dat iemand een ander kan besmetten vóórdat zich bij diegene ziekteverschijnselen manifesteren. ^[6] Besmetting door mensen bij wie de ziekte asymptomatisch verloopt is onzeker, maar misschien mogelijk.^[7]

Maatregelen

Besmetting voorkomen

Het effect van het verspreiden van infecties over een lange periode, bekend als het afvlakken van de curve; door lagere pieken kunnen gezondheidsdiensten hetzelfde volume patiënten beter beheren.^[8][9]

Aangezien men mogelijk al besmettelijk is vóórdat men zelf ziekteverschijnselen opmerkt, is het nodig dat de gehele bevolking voorzorgsmaatregelen in acht neemt. Dergelijke maatregelen zijn onder meer het vermijden van sociale contacten en lichamelijk contact, een goede persoonlijke hygiëne, regelmatig handen wassen, hoesten en niezen in de binnenkant van de elleboog, papieren zakdoekjes gebruiken, geen hand schudden, niet met handen aan mond, neus en ogen zitten, tenminste twee meter afstand bewaren en thuis blijven bij krijgen van verkoudheidsklachten. Verdere maatregelen kunnen zijn: in- en uitreisbeperkingen, onnodig reizen vermijden, evenementen verbieden, scholen, bedrijven en organisaties of afdelingen sluiten, vergaderingen beperken, extra schoonmaken van voorwerpen die door meerdere mensen worden aangeraakt, thuiswerken, studeren via internet.

Bij een positieve uitslag volgt zo snel mogelijk een bron- en contactonderzoek om uitbreiding van de ziekte onder de bevolking te beperken. Als het niet meer lukt de bron van besmetting te traceren via het bron- en contactonderzoek, wordt getracht de sociale contacten te beperken, vooral voor groepen met een hoog risicoprofiel, en de capaciteit in de zorg te beperken tot mensen die het echt nodig hebben. Deze fase heet ‘mitigatie’.

Quarantaine

Als een persoon geen ziekteverschijnselen heeft, maar wel onbeschermd contact heeft gehad met een patiënt met een bewezen infectie, gaat diegene in (thuis)quarantaine. De quarantaine duurt tot de incubatietijd is verlopen. Als men in die periode niet ziek is geworden, wordt de quarantaine opgeheven.

Isolatie

Bij thuisisolatie en wonen met meerdere personen verblijft de patiënt in een aparte kamer, en contact met huisgenoten maar ook met huisdieren (o.a. aaien, knuffelen, kussen of laten likken) moet worden vermeden.

Vaccinatie luchtwegaandoeningen actualiseren

In Duitsland worden alle mensen boven de 60 en chronisch ziek gevraagd hun vaccinatiestatus te controleren en, indien nodig, (opnieuw) te laten vaccineren tegen pneumokokken, kinkhoest en influenza. In Nederland krijgen mensen vanaf 60 jaar vanaf najaar 2020 een vaccinatie tegen pneumokokkenziekte aangeboden.^[10] Een dergelijke vaccinatie helpt niet tegen COVID-19, maar kan een eventuele bacteriële superinfectie met fatale afloop voorkomen.

Meldplicht

Reeds bij het vermoeden van deze ziekte geldt in Nederland een meldplicht in groep A.^[11][12] Ook in België^[13] en vele andere landen geldt een meldingsplicht.

Symptomen

Symptomen van COVID-19, koorts, verkoudheid en hooikoorts

De ziekte wordt gekenmerkt door griep-achtige symptomen, waaronder koorts, hoesten, kortademigheid, spierpijn, vermoeidheid en, in ernstige gevallen, ook longontsteking (in dit geval dus virale longontsteking), acute respiratory distress syndrome (ARDS), sepsis en septische shock met mogelijk een fatale afloop. De ziekte tast vooral de longen aan en kent drie fasen: virale vermeerdering, hyperreactiviteit van het immuunsysteem en afbraak van longweefsel.^[14] Het grootste deel van de patiënten heeft geen, milde of matige symptomen, ontwikkelt antilichamen tussen zes tot twaalf dagen,^[15] en is daarna voor een periode beter bestand tegen het virus (immuun). Mogelijk worden bij milde symptomen minder antilichamen aangemaakt.

Milde symptomen zijn neusverkoudheid (veel niezen), loopneus, niezen, keelpijn en lichte hoest en verhoging tot 38,0 graden Celsius en de patiënt moet thuis uitzieken tot aan een dag zonder symptomen. Bij koorts (meer dan 38°C) en bij hoest of moeizaam ademhalen verplicht telefonisch contact opnemen met huisarts of een hulpdienst.

Oorzaak

Het virus SARS-CoV-2 infecteert de cel via ACE 2-receptoren.^[16]

Diagnose

Testen

De standaard diagnosemethode is door middel van een omgekeerde polymerasekettingreactietest (rRT-PCR) op een sputummonster of een nasofaryngeaal uitstrijkje.^[17] De diagnose ‘COVID-19’ wordt volgens de richtlijn van het RIVM op 12 maart 2020 als volgt gesteld: ‘Elke persoon waarbij door middel van RT-PCR op twee onafhankelijke targets een infectie met SARS-CoV-2 is vastgesteld, ongeacht of deze persoon voldoet aan de klinische en epidemiologische criteria voor een verdenking.’^[18]

De test wordt gedaan in twee verschillende laboratoria. Het testen duurt ongeveer zes uur. Ook in opschalingslaboratoria (een ziekenhuis dat zelf de faciliteiten heeft om te testen) wordt getest zodat wordt voorkomen dat patiënten lang ongetest op de intensive care liggen.

Door eerst te testen op bacteriële infecties en influenza worden deze oorzaken uitgesloten.

In sommige gevallen is er een positief testresultaat na herstel. Een mogelijke verklaring hiervoor is dat de negatieve test, waarna de patiënt als hersteld werd gezien, slecht werd uitgevoerd. Een andere mogelijkheid is dat er door de hoge gevoeligheid van de test nog kleine achtergebleven deeltjes worden gedetecteerd. Dit wordt ook gevonden bij andere virussen die luchtwegaandoeningen veroorzaken, zoals griepvirussen.^[19]

Een antilichaam voorkomt dat het virus nog kan infecteren. Er is een monoklonaal antilichaam tegen SARS-CoV-2 ontdekt dat kan helpen bij de opsporing en preventie van COVID-19.^[20] Het kan worden gebruikt voor de ontwikkeling van een medicijn en voor een diagnostische test. Het ontwikkelen van een diagnostische test duurt korter dan het ontwikkelen van een medicijn. Als medicijn blijft het antilichaam een paar weken aanwezig waarin de patiënt kan herstellen, maar waarschijnlijk niet om het virus voor altijd te weren. Daarvoor is het beter als de patiënt eigen immuniteit krijgt.

Statistieken verspreiding

De monsters die routinematig worden ontvangen in de Nivel griepsurveillance worden in de peilstations ook getest op SARS-CoV-2 om de verspreiding van het virus in de algemene bevolking van Nederland in kaart te brengen. Met een antilichaamtest wordt getest of iemand antistoffen tegen het virus in het bloed heeft. Dit is een bewijs dat die persoon met het virus in aanraking is geweest. Hiermee kan men de omvang van de epidemie inschatten en wiskundige piramidescenario’s en simulaties maken.

Behandeling

Er is vooralsnog geen geneesmiddel voor de ziekte, derhalve worden patiënten in (thuis)isolatie geplaatst. Wel kunnen de symptomen verminderd worden, zodat het immuunsysteem tijd krijgt om het virus te bestrijden.

Op 17 februari 2020 werd gerapporteerd dat chloroquine bij klinische tests werkzaam bleek tegen COVID-19. Het was getest in meer dan 10 ziekenhuizen in Beijing en de Chinese provincies Guangdong en Hunan. Dit op initiatief van onderzoekers van de KU Leuven.^[21][22] De resultaten zijn nog niet in een wetenschappelijk tijdschrift gepubliceerd en de persberichten geven geen kwantitatieve informatie over de effectiviteit, bijwerkingen en statistische significantie. Sinds de uitbraak worden klinische onderzoeken uitgevoerd naar mogelijk werkzame medicamenten, waaronder bekende antivirale middelen zoals de ritonavir/lopinavir-combinatie en RNA-polymeraseremmer remdesivir.

Op 3 maart 2020 wees het RIVM in een voorlopig advies behandelaars erop, dat bij matig ernstige COVID-19 het gebruik van chloroquine bij volwassenen of de combinatie ritonavir/lopinavir bij kinderen onder de tien kilo overwogen kan worden. Bij zeer ernstige COVID-19 is de combinatietherapie van chloroquine met remdesivir aangewezen. Er bestaat nog geen wetenschappelijk bewijs voor de werkzaamheid van deze stoffen bij COVID-19 en ten dele zijn de bijwerkingen onbekend. Daarom is in elk geval informed consent van de patiënt nodig.^[23] Genoemde geneesmiddelen zijn niet geregistreerd voor deze indicatie. Chloroquine is sinds 1934 in de handel en is wel geregistreerd voor andere indicaties. Het gebruik is echter off-label.^[24] Remdesivir wordt ook als enig geneesmiddel onderzocht.^[25]

Er wordt door meerder organisaties gewerkt aan het ontwikkelen van een vaccin. Daarna moeten nog de pre-clinical en clinical trials worden gedaan.^{[26][27][28][29][30]}

Soms kunnen patiënten die al zijn hersteld, worden gevraagd bloed te doneren om acute gevallen te behandelen met antilichaamrijk plasma en voor het ontwikkelen van een vaccin.^[31]

In een beperkt aantal gevallen schieten de longen tekort en hebben patiënten extra zuurstof nodig en beademing. Eventueel aangevuld met vernevelen, uitzuigen, afwisselend liggen op de linker- en rechterzij, rug en buik, hulp bij rechtop zetten en bij hoesten.

Bij zeer ernstig zieke patiënten kunnen er complicaties van de ziekte optreden. Dit kan een bacteriële superinfectie zijn. Deze patiënten krijgen dan antibiotica.

Prognose

Percentage sterfgevallen per leeftijdscategorie in China^[32]

Potentiële risicofactoren voor een slechte prognose zijn hogere leeftijd, hoge SOFA score en d-dimeer groter dan 1 μg/ml.^[33] Onder degenen die aan COVID-19 stierven, hadden velen reeds bestaande aandoeningen, waaronder diabetes, hypertensie en hart- en vaatziekten,^[34] en de mediane tijd van initiële symptomen tot de dood was 14 dagen (bereik 6-41 dagen).^[35]

In een toespraak over de WHO-werkgroep in China berichtte de directeur-generaal van de WHO op 24 februari dat de mortaliteit in Wuhan bij 2-4% ligt, maar buiten Wuhan met 0,7% lager ligt. Bij een licht verloop, bij vier van de vijf patiënten, geneest de zieke in circa twee weken, bij een zwaar verloop duurt het herstel drie tot zes weken.^[36] Vermoedelijk is een groot aantal infecties met een zeer licht verloop niet geregistreerd. Als dat zo is dan ligt het mortaliteitscijfer lager. Mogelijk spelen ook de exponentiële groei, leeftijdsopbouw van de bevolking, bevolkingsdichtheid, aantal geteste monsters, aantal aanwezige infecties in de bevolking, graad en actualiteit van vaccinatie luchtwegaandoeningen, vakantieperiode, grote evenementen en meer variabelen in de bevolking een rol.

De ziekte woedt in de coronaviruspandemie vanaf 2019.